Burger in oorlogstijd

Ook ik behoor tot deze gezegenden. Maar dankzij het Coronavirus heeft deze oorlogsvrije generatie, of eigenlijk zijn het wel 2 of 3 generaties geworden, nu toch een klein beetje een idee hoe een oorlog voelt. Een beetje maar toch…

Een gevoel van dreiging, vaag maar opdringerig. Beperking van de normale vrijheid van beweging en vrijheid van samenkomst. Geen feest- en danspartijen. Hamsteren met als gevolg lege schappen in winkels. Straten en pleinen zijn leeg en ziekenhuizen stromen vol. Gezinnen gescheiden van elkaar en van kwetsbare grootouders. Grenzen die dichtgaan. Dagelijks bulletins van de centrale overheid met aanwijzingen en de laatste stand van de oorlog tegen onze gemeenschappelijke vijand; het Corona virus.

​En tegelijk de prettige tegenkant. De rust die neerdaalt over een hectische, gejaagde samenleving die uit is op steeds meer en steeds sneller. Meer spullen, meer toerisme, meer vertier, meer sport. Nu even niets daarvan; gewoon wandelen in het bos en spelletjes doen thuis. Net als indertijd bij de autoloze zondag van 1973, die velen toen ook als een verademing hebben ervaren. Voor een deel van de bevolking zijn de afgelopen weken geen daling geweest van hun geluk-curve maar een stijging, van intimiteit met hun partner, hun huis, kinderen en hond of poes. Herontdekking van het boek en spelletjes.

Voor weer anderen is de grote onderlinge solidariteit de grote opsteker van deze crisis. Vrijwilligers die eten bezorgen, applaus voor onze zorgverleners, mondkapjes uit China. Ontroerend allemaal. Laten we dit vasthouden, allemaal! zo klinkt het, deze herontdekking van solidariteit. Ik verwacht er niet veel van. Mensen die in dezelfde vervelende situatie zitten, zoals een kapotte lift, kaping, overstroming of oorlog, voelen zich altijd verbonden met elkaar. Dat is tijdelijke, situationele lotsverbondenheid. Als de storing van de lift weer voorbij is, gaat ieder weer zijns weegs. Het is geen cultureel gewortelde solidariteit. En 1 viruspandemie maakt nog geen cultuurverandering! Merk op dat de solidariteit vooral een nationale solidariteit is en geen internationale. Op het gebied van staten was en is het min of meer iedereen voor zichzelf.

Voor ons professionals in de wereld van toezicht en handhaving is deze tijd ook bijzonder. De mensen krijgen via TV om de zoveel dagen nieuwe, radicale instructies, die tegen hun grondrechten, hun gewoonten en economische belangen ingaan. Is het een wonder, dat de meeste Nederlanders deze gehoorzaamd hebben? U zult zeggen; het zijn toch dringende maatregelen, afgekondigd door de premier zelf of door één van de ministers of staatssecretarissen? Het merkwaardige is dat mij de aard van de instructies nooit echt helder is geworden. Waren het wetten, algemene maatregelen van bestuur? Nood breekt wet- maatregelen? Waar kwamen de bevoegdheden vandaan? Waren het wel handhaafbare normen met overheidssancties of waren het eigenlijk wijze adviezen van een regering die goed geïnformeerd is door een stel RIVM specialisten?

Eigenlijk doet het er niet veel toe. Mensen hebben primair gehoorzaamd, omdat het in hun eigen belang is; ze willen niet ziek worden. En secundair omdat ze sociaal zijn; ze willen niet de oorzaak zijn van de ziekte of evt. de dood van een ander. De afgekondigde maatregelen waren geen echte overheidsnormen maar collectieve oplossingen voor een gedeeld probleem. Blijkbaar is het bij een acuut, duidelijk belangrijk probleem niet nodig om een beroep op wettelijke normen en formele handhaving te doen. En blijkbaar krijgen we dat begrip en vrijwillige medewerking niet bij problemen als global warming, vervuiling van de wereldzeeën, de ontbossing van continenten, de schrikbarende toename van het aantal mensen op aarde en de schrikbarende afname van de biodiversiteit?!  Eén microbe, Corona, is tijdelijk een klein beetje bedreiging voor de mens, maar de mens is al decennia een fatale bedreiging voor de meeste diersoorten. Waaronder de homo sapiens zelf in de komende millennia. Blijkbaar reageren mensen alleen als hun eigen leven op korte termijn op het spel staat.

Zal de mensenwereld na deze pandemie ooit weer dezelfde zijn? Ik ben bang van wel en dat is geen geruststelling. De mens is betrekkelijk opportunistisch en egoïstisch, dom en kortzichtig; en voor de mensheid, verdeeld in continenten, staten en geloven, geldt precies hetzelfde. Twee voorbeelden. We waren gewaarschuwd, al in 2014 liet Bill Gates, niet mijn grootste vriend, overtuigend zien, dat onze eerstvolgende oorlog niet op het slachtveld, maar in de ziekenhuizen wordt uitgevochten, namelijk een oorlog tegen dreigende viruspandemie (ted.com/talks/bill_gates the_next_outbreak_we_re_ not_ready?l) En voor wie denkt dat we het nu allemaal zo goed doen, leze Harari in de Financial Times van 20-3-2020, over het totale gebrek aan leiderschap en samenwerking tussen landen bij deze crisis.. En dit zijn maar twee voorbeelden, waarom ik denk dat we, na deze crisis, gewoon weer terugkeren naar de waan van alle dag; 7,5 miljard rupsjes nooit genoeg! Niet aardig en sociaal genoeg, niet wijs of vooruitziend, niet moreel genoeg!

Of zou er wereldwijd nog een ander virus komen, dat knaagt aan egoïsme en dat liefde bevrijdt!?

maart 2020

Dick Ruimschotel

burger in oorlogstijd